Wystawa Insygnia rektorskie wyższych uczelni państwowych w Poznaniu
4.02 – 2.03.2019 r.
Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu
Kurator: Michał Błaszczyński
Wystawa w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu Insygnia rektorskie wyższych uczelni państwowych w Poznaniu została zorganizowana z okazji 500-lecia założenia Akademii Lubrańskiego oraz 100-lecia szkolnictwa wyższego w Poznaniu. Zwiedzający mieli prawdopodobnie jedyną okazję do obejrzenia insygniów rektorskich wszystkich poznańskich uczelni wyższych w jednym miejscu – Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Uniwersytetu Artystycznego, Uniwersytetu Ekonomicznego, Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego, Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego, Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego oraz Politechniki Poznańskiej.
Już sam powód zorganizowania wystawy niejako narzuca widzowi historyczne spojrzenie na prezentowane dzieła. I słusznie, ponieważ to właśnie historia uczelni jest spiritus movens ostatecznej formy insygniów.
Wydawałoby się, że miejsce wystawy jest co najmniej nietrafione. Na ekspozycji prezentowane są przecież insygnia świeckie, nie kościelne. Dlaczego więc zdecydowano się zorganizować wystawę w Muzeum Archidiecezjalnym, a nie w jednym z kilkunastu gmachów najstarszego, poznańskiego uniwersytetu? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy cofnąć się o 500 lat i nagle wszystko staje się jasne. Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu mieści się w murach dawnej Akademii Lubrańskiego – pierwszej uczelni wyższej, powstałej na terenie Wielkopolski, do której rodowodu odnosi się najstarszy poznański uniwersytet.
Oszczędne formalnie przedmioty, prezentowane zazwyczaj w triadach: łańcuch, berło i pierścień, operują uniwersalną symboliką, zapraszając tym samym widza do odkrywania dialogu, który tworzy się pomiędzy poszczególnymi realizacjami. Przestrzeń wystawiennicza została podzielona na dwie części. Pierwszą z nich stanowią regalia najstarszego uniwersytetu – Uniwersytetu Poznańskiego (dzisiaj – Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza), a także Uniwersytetu Medycznego (dzisiaj Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego), Wyższej Szkoły Rolniczej (dzisiaj Uniwersytetu Przyrodniczego) i Akademii Wychowania Fizycznego (dzisiaj Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego) – trzech szkół wyższych, które wskutek szybkiego rozwoju Almae Matris – Uniwersytetu Poznańskiegoodłączyły się od niej, tworząc nowe struktury. Drugą zaś część tworzą atrybuty rektorskie uczelni niezwiązanych z Uniwersytetem Poznańskim – Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn (dzisiaj Politechnika Poznańska), Wyższej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego (dzisiaj Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz), Państwowej Akademii i Szkoły Muzycznej (dzisiaj Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego) oraz Wyższej Szkoły Handlowej (dzisiaj Uniwersytet Ekonomiczny).
Ten zabieg kuratorski pozwala widzowi dokładnie prześledzić ewolucję formy insygniów, uchwycić podobieństwa i różnice pomiędzy poszczególnymi dziełami. Historia uczelni szczególnie widoczna jest w łańcuchach rektorskich. Łańcuchy rektorskie szkół wyższych, wywodzących się z Uniwersytetu Poznańskiego, bardzo silnie powtarzają kształt łańcucha wykonanego dla najstarszego, poznańskiego uniwersytetu, podczas gdy łańcuchy wykonane na zlecenie pozostałych uczelni (poza Akademią Muzyczną) prezentują bardziej oryginalną, nowoczesną formę, jak choćby łańcuch rektorski Politechniki Poznańskiej czy Uniwersytetu Artystycznego. Nie należy zapominać, że pierścienie, berła, a w szczególności łańcuchy rektorskie były wymieniane na nowe lub kilkukrotnie przerabiane, choćby poprzez dodawanie kolejnych ogniw reprezentujących poszczególne wydziały, odzwierciedlając tym samym rozwój struktur uczelni.
Na szczególną uwagę wśród prezentowanych na wystawie wyjątkowych eksponatów zasługuje najmłodszy z nich – berło rektorskie Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Zostało ono wykonane w 2016 roku z drewna orzechowego przez prof. dra hab. Kazimierza Rabę. Wewnątrz berła, mającego kształt walca zamkniętego z obu stron płaskimi dyskami z godłem i nazwą uczelni, wklejono i zapieczętowano łacińską formułę: Quod felix, faustum fortunatumque sit, czyli Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne. Użycie z pozoru nieszlachetnego materiału niesie za sobą szczególne przesłanie – orzech, symbolizujący indywidualizm i długowieczność, ma nieść pomoc rektorowi w trudnych do rozwiązania sytuacjach i wspierać w podejmowaniu decyzji.
Kiedy już uświadomimy sobie ten „ciężar” symboliki i historii, nagle złote, srebrne i drewniane przedmioty nie są już tylko osobliwą biżuterią, ale potężnymi symbolami władzy, mądrości, powagi, godności, wierności i lojalności. Berło symbolizuje najwyższą władzę i możliwość podejmowania kluczowych decyzji. Łańcuch jest znakiem powagi pełnionego urzędu, z kolei pierścień, zgodnie z symboliką ślubowania oznacza wierną i lojalną służbę rektora na rzecz kierowanej przez niego uczelni. Insygnia zatem stają się jednocześnie świadkami historii jak i jej wiernymi sługami. Choć wraz ze zmianami w strukturach uczelni modyfikowane, zdają się być wieczne. Przekazywane przez rektorów z pokolenia na pokolenie. Oby jak najdłużej.
